Thăng Long thành hoàì cổ - Nỗi lòng Của một sĩ phu Cần Vương

Thăng long thành hoàì cổ - Nỗi lòng củạ một sĩ phu cần vuơng

                                                            GS Phan Trọng Luận

              Trong Cuốn Văn thơ cách mạng Việt Nam đầu thế kỉ XX (NXB Văn học HN 1964) nhà nghiên cứu văn học. GS  Đặng Thai Mai có trích dần bài thơ Thăng Long thành hoài cổ với lời giới thiệu như sau :” Vào khoảng năm 1902 Thành Thái đựoc bọn thực  dân mời ra Hà Nội dự lễ khánh thành cầu Nhị -Hà ( cầu Doumer) Trong dịp này , một bài thơ Đường lấy đầu đề “Thăng long thành hoài cổ” đã đuợc các nhà thơ hồi ấy khoái chá truyền tụng … có người nói là của vua Thành Thái nhưng thực ra là của  Phan Trọng Mưu..” Bài thơ được ghi lại như sau :

Thử địa phồn hoa kỉ độ kinh                     Chốn này trải mấy độ phồn hoa :

Niên niên hồi thủ bất thăng tình !            Càng gẫm càng thêm nỗi xót xa

Ngưu hồ dĩ biến tam triều cuộc                Ngưu hồ sóng vỗ mấy triều qua …      

Long đỗ do d ư bách chiến thành            Long đỗ xương dồn trăm trận đánh  

Nồng Lĩnh phù vân kim cổ sắc                 Mây Nùng Lĩnh vẽ màu kim cổ

Nhị hà lưu thuỷ khấp ca thanh …             Nước Nhị Hà xen tiếng khóc ca

“Cầm hồ đoạt sáo “nhân yên tại              Cướp giáo diệt thù ai đó tá ?

Ưng vị giang sơn tẩy bất bình                  Nên vì non nuớc tuốt gưom ra

Phan Trọng Quảng dịch

              Tạp chí Hán Nôm số tháng 1 năm 1992,  ở  trang thơ Phan Trọng Mưu cũng có giới thiệu  bài thơ trên của tác giả với bản dịch của GS sử học Đinh Xuân Lâm và GS văn học Trương Chinh . Về cơ bản,  hai bài thơ trích dẫn đều giống nhau chỉ có khác một chữ là  Yên hay Hạ : Trong văn bản  Đặng Thai Mai giới thiệu là “Cầm Hồ đoạt sáo nhân yên tại”   còn trong  văn bản của tạp chí Hán Nôm là  “ Cầm Hồ đoạt sáo nhân hà tại” . Hai bài dịch của Phan Trọng Quảng và của Đinh Xuân Lâm - Trương Chính cơ bản là giống nhau chỉ khác một hai từ nhưng  ý từng câu thơ đều không khác  .

          Văn bản Thăng long thành hoài cổ đuợc in trong cuốn Địa chí huỵện Đức Thọ do Thái Kim Đỉnh chủ biên mang tên tác giả Phan Trọng Mưu cũng giống với bản của Tạp chí Hán Nôm

       Như vậy có thể khẳng định đuợc theo các nguồn đáng tin cậy nói trên bài thơ Thăng Long thành hoài cổ là của Phan Trọng Mưu . Đi sâu vào cuộc đời tác giả và  lịch sử bi tráng cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20, chúng ta càng cảm nhận rõ hơn bài thơ chính là tâm sự của nhà nho yêu nước  này . Nói như Cụ Lê Thước trong Tạp chí Nghiên cúư lịch sử số 129 tháng 12 năm 1969: “ Phan Trọng Mưu là một nhà thơ lỗi lạc song là một nhà thơ “xấu số” , ông cũng là một nhà nho yêu nuớc song là một nhà yêu nuớc “lỡ thờì” “ .Nói xấu số là vì bài thơ tuyệt bút trên có khi bị nhầm là của người khác . Tập Hòng tièu thi tập là những sáng tác của Ông làm trong những năm tháng cuối đời đã bị thất lạc nay chỉ còn lại ít nhiều trong trí nhớ của một số vị túc nho . Riêng cuốn Bài ngoaị liệt truyện của Ông là mổt tác phảm yêu nứớc rất có giá trị lại bị một tên Việt gian nào đó xuyên tạc đổi thành Bài ngoại mậu kiến liệt truỵện ( Đã đuợc nhà nghiên cứu Lê Thước minh định lại trong Tạp chí Nghiên cứu lịch sử số 129 tháng 12 năm 1969) . Còn  nói là nhà nho yêu nước lỡ thờì là vì Phan Trọng Mưu đã từ một chí sĩ cầm quân đánh giặc một lòng vì vua vì nuớc, không sợ hi sinh nhưng cuối cùng đành phải chịu giam mình trong thế bại trận

        Theo cụ Lê Thước khi đuợc tin vua Hàm Nghi đã ra đến địa đầu tỉnh Hà Tĩnh,  Phan Trong Mưu , Phan Đình Phùng  cùng  nhiều thân sĩ khác lên bái yết vua ở Hành Tại và tình nguyện xin đem hết sức lực giúp vua cúu nước .  Phan Trọng Mưu dược vua phong chức phó sứ sơn phòng . Ông  đã cầm quân đánh giặc ở 2 làng gần huyện lị Đức Thọ .Trận dánh  thất bại,  Phan Trọng Mưu và Phan Đình Phùng kéo quân lên Hưong Sơn và Huơng Khê lập căn cứ lâu dài .Năm 1988 Phan Đình phùng ra Bắc liên lạc với các lãnh tụ cần vuơng ngoài đó thì ở nhà Phan Trọng Mưu vẫn duy trì phong trào . Ông tham gia nhiều trận đánh chống giặc càn quét ở Thanh Chương , Nam Đàn (Nghệ An) .  Phan Đình Phùng ở Bắc về thì Phan Trọng Mưu đuợc lệnh kéo quân về Nghi Xuân làm thế ỷ dốc cho nghĩa quân Hương Sơn, Hương Khê trong mấy năm liền . Đầu năm 1894,  thế giặc mạnh , lực của  nghĩa quân sa sút , Phan Trọng Mưu rút ra vùng Nam Định cải trang làm thầy đồ Nghệ ngồi dạy học chờ thời cơ . Trong tình cảnh vua đã bị bắt, thế lực nghĩa quân tan tác,  bệnh tình ngày càng trầm trọng,  ông anh cả do giặc bức ép ra gặp em nói : “Vua đã mất còn đâu chữ Trung ? Mồ mả mẹ cha không ra hàng thì bị Tây đào lên đổ xuống sông Chữ hiếu còn đâu?  và không nghe lời Anh thì chữ Đễ cũng mất luôn”.  Trong tình thế cùng cực ấy, Phan Trọng Mưu Mưu gieo quẽ xin Trờì đất thi bắt phải chữ Quy . Thế là Ông rơi vào vòng kiểm thúc của Hoàng Cao Khải . Mấy năm ở Thăng Long ngoài túp nhà tranh nơi  trú ngụ trong ấp Thái hà , Ông  ghi mấy câu đối như  một  lời  tâm sư “ Vài gian nhà cỏ khen chê mặc Một tấm lòng son trong đục đây “ . Thờì gian đau buồn này , Ông dã viết Bài ngoại liêt truyện và Hồng tiều thi tập nói lên chí khí và nỗi đau của mình . Thăng long thành hoài cổ đuợc sáng tác trong thời gian này .phản ánh khá rõ tâm trạng của nhà Nho yêu nước mà bất lực.  Bất lực nhưng  lòng vẫn không tắt nghĩa  khí , không nguội lạnh tình yêu nuớc và ý chí phục thù.  Khi Ông qua đời Cụ Phan Bội Châu đã có  câu đối viếng: :”Thương hải vị điền bi khứ tảo ,  Hồng sơn vô dạng tích qui trì ( Bể thẳm chưa điền ,thương mất sớm ,  Non Hồng vẫn đẹp ,tiếc về chầy) . Thơ Ông đầm đìa giọt lệ đau buồn hướng vọng về quê hương ,quê hương chính là quá khứ oai hùng một thờì phất cờ nghĩa khí  “ “Muời năm báo phục quýết ra tay , Sự thế ngờ đâu đến nỗi này …Tưởng đến quê hương chan chứa lệ,  Nỗi lòng nào biết có ai hay (Thuật lòng guỉ bạn đồng tâm) . Mặc cảm bất lực trước thời thế luôn ám ảnh trong Ông . Vịnh miếu bà Trưng, Ông kết luận “Râu mày nghĩ lại luống buồn tênh ( Miếu thờ hai bà Trưng ) . Là người trong cuộc chứng kiến vận nước, ông luôn hoài niệm về quá khứ huy hoàng và bi phẫn “ Chốn này trải mấy độ phồn hoa,  Càng gẫm càng thêm nỗi xót xa , Long đố thành trơ trăm trận đánh , Ngưu hồ sóng vỗ mấy triều qua ( Thăng long thành hoài cổ) “ Lá rụng bèo tan chuỵện đã lâu,  Duy còn miéu cổ đứng cheo leo”  (Đền tám vị vua Lí bát đế ) .Nhưng thơ văn của Ông không dừng lại ở nỗi đau buồn mà vẫn toát lên dư vang hùng khí của kẻ sĩ,  tấm lòng con người nhà Nho yêu nuớc không vơi cạn . Ông ca ngoị các bậc nghĩa liệt như hai Bà Trưng “Hùng tâm rõ mặt gái trung trinh, Tượng đồng thêm nặng thù vong quốc Hoá đá nào nguôi nỗi bất bình” hoặc như trong bài thơ Tặng ông họ Nguyễn “ Hai mai tóc bạc pha sương tuyết, Một tấm lòng son vẫn sắt đanh”  .Phan Đinh Phùng mất, ông đã làm thơ viếng  : Triều Nguyễn đình nguyên ba chục người, Danh cao nghĩa liệt chỉ năm thôi, Trong năm người ấy ông hơn cả,  Cùng Tống văn thần khó sánh đôi ( Kính viếng Ông đình nguyên Họ Phan ) . Ông viết Bài ngoại liệt truyện để ngợi ca nhừng vị anh hùng dân tộc . Như GS Đặng Thai Mai đã nhận xét thơ văn thờì kì này không chỉ có giọng hoài cổ mà “Trong bài chữ Hán này( Thăng Long thành hoài cổ)  giọng đoạn truờng đã nhưòng chỗ cho một tình cảm khác .Thi sĩ cũng nói đến cuộc đổi thay trong lịch sử, đến mây trôi nước khóc nhưng đã kết thúc vớí một tiếng gọi, một yêu cầu , một lời giục giã , mong  chờ “ Cuớp giáo diệt thù ai dó tá , Nên vì non nứoc tuốt guơm ra”  .

               Thơ văn của Ông đã ghi lại khá sâu đậm và xúc động nỗi lòng của một tâm hồn thi sĩ tài ba cùng vớí nỗi đau lịch sử của dân tộc ta một thời đã qua .Tiếc rằng đến nay chưa đuợc sưu tầm dầy đủ đúng như ước nguyện của Cụ Lê Thước viết cách đây non 50 năm : “Tập thơ độc nhất của ông gồm nhiều bài thơ xuất sắc nay đã thất lạc …Cuốn Bài ngoại liêt truỵên do ông biên soạn là một tập tài liệu có giá trị lich sử và có tinh thần yêu nuớc nồng nàn…Thế hệ chúng ta ngày nay nên cố gắng sưu tầm những tác phẩm của Ông còn sót lại…”. Nhân kỉ niệm ngàn năm Thăng Long , hi vọng truớc mắt cần trả lại đúng vị trí  bài thơ nổi tiếng Thăng long thành hoài cổ của Phan Trọng Mưu trong  kho tàng văn hoá  văn hoc thủ đô ngàn năm văn hiến .   Mấy ngày gần đây i viết xin đuợc coi như một khởi động ban đầu đáp lại thiện tình của các vị . qua điện thoại, GS Trần Thanh Đạm từ thành phố Hồ Chí Minh và GS Đinh Xuân Lâm , nhà văn Văn Phan ở Hà Nôi có nhắc nhủ tôi xúc tiến công việc này . Bà

Những ngày chào đòn kỉ niệm Ngàn năm Thăng Long

P.T.L

BÌNH LUẬN

Tên bạn:


Nội dung bài viết của bạn về sản phẩm: Chú ý: Không chấp nhận định dạng HTML!

Ứng dụng: Kém            Tốt

Nhập mã số xác nhận bên dưới:

Tiếp tục