Tấm gương hiếu học

Tấm gương hiếu học

      Đời thứ 10 họ Phan có ông Phan Nhật Tỉnh húy là Châu Cầu, Hiệu Lê Trai, rồi Thái Đỉnh. Ông sinh năm Bính Tý (1816). Là nười chăm học nổi tiếng. Nhà nghèo không có dầu thắp đèn, đêm ông phải bắt đom đóm trâu bỏ vào chai lấy ánh sáng học bài. Khi giã gạo, chân đạp cối tay vẫn cầm sách. Hàng ngày phải làm việc đồng áng vất vả, nhiếu đêm học khuya buồn ngủ không cưỡng lại được, ông lấy giây buộc tóc lên xà nhà. Hễ ngủ gật đầu gục xuống là bị giật tóc, tỉnh lại ngay. Để nhắc nhở mình không được lơ là ý chí học thành tài, đền đap công sinh thành, ông viết lên cẳng tay dòng chữ trách mắng: “Bất đoái Phụ Mẫu công chi dưỡng dục”.

      Khoa thi Tân Sửu (1841) ông đậu Cử Nhân. Năm sau khoa Nhâm Dần, niên hiệu Thiệu Trị (1842) ông đậu Tiến Sĩ. (Cụ có số 2432 sách Các nhà khoa bảng Việt Nam, Ngô Đức Thọ chủ biên, Văn Học xuất bản 1993). Sau thi đỗ ông được bổ Hàn Lâm viện biên tu. Rồi bổ tri phủ Tĩnh Gia. Năm Tự Đức thứ nhất (1848) được điều về Kinh thăng Giám sát Ngự Sử. Năm Tự Đức thứ 4 (1851) sung chức Tạp hiền viện thị giảng học sĩ, rôi cử đi Án sát Bình Phú. Ông bị cận thị nặng. Có trí nhớ xuất sắc. Suốt thời gian làm quan không bao giờ rời sách. Năm Tự Đức thứ 6 (1853) ông vâng Dụ Văn thiền để bổ sung Quốc Tử giám dự thi. Ngự đề hỏi về một chương Kinh sử rất rộng và sâu. Ông làm bài uyên bác, văn lý rõ ràng. Quyển của ông đứng đầu hạng Ưu. Ông được bổ Tế tựu Quốc Tử Giám. Vua Tự Đức ban cho ông tên Phan Tam Tỉnh – Vua nói, Nhật Tỉnh khó thực hiện, Tam Tỉnh là đủ. Ít lâu sau ông được phong Quang Lộc Tự Khanh, được bổ Bố chánh, rồi Tổng Đốc Hải Dương.

      Ông là người hiếu thảo thanh liêm. Làm quan được bổng lộc đều đưa cho mẹ, mẹ chi tiêu cho các em hay cho ai tùy ý. Ông có những chủ trương rất khác lạ trong thời đó. Trong nhà các con ai sinh trước thì được làm anh, làm chị không phân biệt con bà cả hay bà hai. Ông sống đạm bạc tiết kiệm, để giành tiền tậu ruộng làm kị điền để các đời sau con cháu hương khói phụng thờ Tổ Tiên. Dành 10 mẫu ruộng làm học điền để khuyến khich con cháu học hành. Nhà thờ họ ông xây ở làng Đông Thái là nhà thờ họ duy nhất còn lại của làng trải qua hai cuộc chiến tranh phá hoại của giặc Pháp và Mỹ.( Tất nhiên, thời gian đã làm cho nó cũ kĩ rất cần con cháu tu bổ phát triển cho phù hợp )

                                        ( Còn tiếp )

Phan Thẩm ghi.